06
ноябрь
2020
«Мектептегі үйлесімді тағамдағы ақуыздар, майлар, көмірсулардың маңызы" атты сынып сағаты
Әдеттегідей сабақтардан кейін аптасына бір рет өткізілетін сынып сағатының міндеті балаларға жағымды психологиялық жағдайы мен жақсы көңіл-кдомтудыратын рухани-адамгершілікке тәрбиелеуден, сынып ұжымының келешектегі дамуын анықтаудан тұрады. Сынып сағатының тақырыбы әртүрлі болуы мүмкін.
Мұғалімнің алғы сөзі.
Адамдар ежелден бері кездескенде бір-біріне денсаулық тілеген: «Сәлеметсіз бе, денсаулық болсын!» «Денсаулығыңыз қалай?!». Бұл кездейсоқтық емес. Аурусыз өмір сүру, қалыпты қызмет ету, тірі болу, дұрыс тамаұтану – ежелгілердің басты қағидасы.
Здоровье көбінесе адамның өзіне байланысты?
а) «Түймедақ» ойыны түрінде миға шабуыл: түймедақтың жапырақтарына мақалдың бір бөлігі жазылған - жалғастыру…
- Тәні саудың, (жаны сау)
- Басыңды салқын, (аяғыңды жылы ұста)
- Ішің ауырса, (аузыңды тый)
- Сақжүрсең, (сау жүресiң)
- Жерді ыстық кептірер, (адамды ауру өлтірер)
- Аяншақ көзге (шөп түскіш)
- Еңбек ет те мақтан, (ойнап-күл де шаттан)
- Тазалық – (денсаулық кепілі) және т.б.
Олардың қалай жолы болған? Өсімдіктен тағам жеп, етті аз тұтынған, темекі дегенді білмеген, қосылған (аралас) шарап ішпеген, көп қозғалған. Мектепте жарты күн ғылыммен, жарты күн дене шынықтырумен айналысқан.
Мұғалім ас қорыту туралы айтып жатыр: Қазір біз ас қорыту деп аталатын сырын зерттейік. Оның арқасында біздің ағзамыздың бүкіл жасушалары тамақтанады. Адамның бүкі ағзасы тамақтануы үшін, табиғат өте ұзын тынымсыз жұмыс істейтін ас домфабирикасын жасаған. Оның ұзындығы 10 метрге тең. Әуелі тағам ауыз қуысына түседі. Біз оны тісімізбен шайнап, тілімізбен араластырамыз. Осы жерден бастап тағам сілекейдің көмегімен қорытыла бастайды. Ауыздан көмей арқылы тағам, біздің фабрикамыздың екінші бөлігі өңешке түседі. Біздің асоктябрьымыз тамақсыз үрленбеген шарға ұқсайды, ал оны аспен толтырғанда, ол созылып, үңгірге айналады. Асоктябрьның қабырғалары кедір-бұдырлы, одан асоктябрь сөлі бөлінеді. Ол біртіндеп бүкіл тағамды сіңіріп, тіпті қатты мұз кәмпиттің өзін сұйық ботқаға айналдырып жібереді. Тағам асоктябрьнан ішекке түседі. Ол аш және тоқ ішектен тұрады. Асы қорытуда бауырдың рөлі зор. бауыр аш ішекке ас қорыту үшін қажетті ерекше сұйықтық өтті бөледі. Нәрлі заттардың бөлшектері ішектің қабырғасы арқылы қанға сіңеді. Қан оны бүкіл денеге жеткізеді.
Мұғалім: Бұл күрделі жұмыс ас қорыту деп аталады және бұл 3- 4 сағатқа созылады.Содан соң Бауырсақтың хатын оқиды:
“Сәлеметсіздер ме, достар! Мен әлемдегі ең ауру адаммын!!! Мен бұл хатты ауруханадан жазып отырмын. Менің денсаулығым бұзылды: денем сыздап, көзім қарауытып, құлағым шулайды. Көңіл-күйім мүлде жоқ. Дәрігер маған дұрыс тамақтану керек деп айтады. Айтыңызшы, науқастанбау үшін маған не керек?”
Мұғалім: Балалар, Бауырсаққа ас мәзірді құруға көмектесейік!
Балалар карточкада жазылған мына азық-түліктерден мәзір жасауда: ботқа, айран, нан, картоп, геркулес, қарақұмық, ет, жұмыртқа, сүт, сүзбе, балық,өсімдік майы, торт, сары май, қаймақ, шоколад кәмпит, сәбіз,қияр, алма, итмұрын, апельсин.
Жауап нұсқалары: Жармамен сорпа, балғын қиярлар (көгөністерден) салат, ет пен күріш салыпған бұрыш, итмұрын/алмадан жасалған кисель, қарабидай-бидай наны.
Мұғалім: Сабақ сағаттың соңында бір-бірімізді тыңдайық, дұрыс тамақтану туралы кім және не ойлайды және бүгінгі кездесудің қандай қорытындылары жасалды.
- Оқушылар арасында «Қандай азық-түліктер пайдалы?» байқауын ұйымдастыру
Оқушылар арасында құрамында ақуыздар, майлар, көмірсулар, дәрімендер мен минералды заттар көп азық-түліктер жазылған карточкалар тарату. Азық-түлік костюмін, мысалы «Қияр мырза», «Қызанақ мырза» көгөніс немесе «Жүзім мистер», «Апельсин мистер» жеміс киімдерін киген әрбір оқушы адам денсаулығы үшін пайдалы көгөністер немесе жемістердің пайдасы туралы тақпақ оқиды.
Нәтижесінде жеңімпаздар анықталып, барлық қатысушылар ынталандыру сыйлықтарымен марапатталады.
б) Рөлдік ойын «Пайдалы – пайдасыз тағам»
Балалар шеңбер болып тұрады да, ортадағы бір бала азық-түліктерді (сүт, нан, қант, ет, кәмпит, шұжық, ірімшік және т.б.) атайды, басқа балалар қолдарын көтеріп,пайдалы деп айтады, дегенмен (жүргізуші) бала пайдасыз азық-түліктерді де (шыбынжұт, ішімдік, сәрке суы және т.б.) атауы мүмкін, ондай жағдайда балалар қолдарын көтермейді.
- Топтағы 3-4 адаммен қант, кәмпит, тәтті нан, торттың пайдасы мен зияны туралы талқылау.
- 2-3 адаммен «Мен (жемістерді, көгөністерді, жидектерді, тұшпараларды және т.б.) жақсы көремін. Неге?» екенін талқылау. Топтан бір бала шығып, нені жақсы көретінін және не үшін жақсы көретінін айтады?
- 3. Сабақты шолу. Не қызықты болды? Не ұнады?
Бір-біріне көлемі ұқсас екі тағамды мысалы алма мен мұз кәмпит немесе олардың суретін алыңыз және оқушылардың оларды салыстыруын (екеуі де тәтті, түстері әртүрлі, алма шырынды, алма пайдалы және т.б.) сұраңыз. Оқушылардың мұз кәмпитке қарағанда алманың пайдалы екенін айтып жатқанына көз жеткізіңіз және оларды оның неге пайдалы екенін түсіндіруін сұраңыз.
Мұғалім: Енді сіз өсіп келе жатқан дененің қандай тамақтануы керек екенін білесіз, бір-біріңіздің дұрыс тамақтану туралы және біздің денемізге әсер ету туралы бір-бірінің пікірін жинап, тыңдайық.
- «Дұрыс тамақтану дегеніміз не?» тақырыбында медицина қызметкерлерін, мұғалімдерді тарта отырып, оқушылармен әңгімелесу, сұрақ-жауап ұйымдастыру.
Мұғалім: «дұрыс тамақтану» - өзіңді сау және сергек сезінетіндей тамақтануды, сонымен қатар нені жеу керектігін мүлде ойламауды білдіреді. Дұрыс тамақтанып жүрсің бе деген сауал, өзіңді сау сезінбегенде ғана пайда болады. Саған көмектесу керек. Ал, азық-түліктің неден тұратынын топта талқылайық.
Балалар: ақуыздардан (азық-түліктерді атайды – дәнді-дақылдар - бадана, бұршақ, жасымық, жержаңғақ, жануар өнімдері – жұмыртқа, ет, сүт, балық);
Майлардан: жануар майы (қой, сиыр, тауық; сары май, өсімдік майы);
Көмірсулардан: (картоп, банан, қант, бал, нан, күріш, жүгері).
Осы топтағы азық-түліктердің құрамында (жаңа гемоглобин молекулаларын түзу үшін) темір мен (сүйектің өсуі үшін қажетті) кальций де бар.
Мұғалім: Ал «дұрыс тамақтану» ұғымына не кірмейді?
Оқушылар зиянды азық-түлікті: шұжық өнімдерін, сиыр және басқа да соя протеинінің өнімдерін; түрлі қоспалармен крекерлерді сақтау; чиптер; тәтті сода; жылдам тағам және түрлі дәмді тағамдар; шұжықтар; кофе және кофеин; түрлі соустар, майонез, кетчуп.
Студенттерді тыңдағаннан кейін Салауатты өмір салтын қалыптастыру орталығының диетологтары мен мамандары диетологияның негізгі ережелері туралы айтады (түскі ас және таңғы ас күнделікті калорияның шамамен 60% -ын құрайды), кешкі ас тамақтанудан екі сағат бұрын және т.б.)
Мұғалім: кездесуді қорытындылайық. Әрқайсысы дұрыс тамақтанудан және оның денсаулығымыздан қалай тәуелді болғаны туралы қорытынды жасай алады.